معدود مناطق جهان را می شود نام برد که کوه ، جنگل های انبوه ، دشت های سرسبز ، رودخانه های پر آب ، دریا و سواحل ماسه ای را با هم داشته باشند و مازندران نیز از همان معدود مناطق است. استانی که در چله زمستان در عین حال که می توان در سواحل آن با هوای معتدل قدم زد ، در ارتفاعاتش با برف بازی و سرگرم شد و در دل گرمای تابستان که می توان در دریای خزر تنی به آب زد در بلند آن نسیم خنک را لمس کرد. 

حال به همه این داشته ها که سالانه حدود ۳۰میلیون گردشگر را به خود جذب می کند، تاریخی غنی و چند هزار ساله را اضافه کنید تا واقعیت داشته های مازندران را بتوانید درک کنید. استانی با غارهای انسان‌نشین چندین هزار ساله ، بناهای تاریخی که هر کدام یک ورق از تاریخ است و همچنین افسانه ها و اسطوره هایی که میراث فرهنگ ، تمدن و هویت مازندران و ایران زمین را باخود یدک می کشد. 

اما مازندران با همه داشته های تاریخی و میراث فرهنگی خود هیچگاه به عنوان استانی تاریخی برای گردشگران و مسافران شناخته نشد و همواره جاذبه های تاریخی آن در زیر سایه وسیع جاذبه های طبیعی ناشناخته ماندند. سایت موزه گوهرتپه با حدود پنج هزار سال سکونت انسانی ، قلعه های بیش از سه هزار ساله ، بناهای تاریخی دوران اسلامی ، خانه و عمارت های تاریخی با معماری تبری و هزار و یک جاذبه تاریخی از جمله میراث مازندران هستند که هیچگاه در سبد گردشگری جایگاه مناسبی نداشته اند.

در گواه این مسئله می‌توان به آمار بازدیدهای سالانه از موزه ها ، سایت موزه ها و بناهای تاریخی استان اشاره کرد که قطره ای در مقابل دریای مسافران و گردشگران است. برای مثال بنابر آمارهای رسمی مثلا در سال ۹۸ تعداد یک میلیون و ۶۵۰ هزار بازدید از بناهای تاریخی و موزه های استان مازندران شده است که ۵.۵ درصد از تعداد گردشگرانی بود که به استان مسافرت کرده اند. البته در این آمار نیز ناخالصی‌هایی وجود دارد مثل تعداد اردوهای دانش آموزی به موزه ها که جزو آمار بازدید است اما به گردشگری و مسافران ارتباطی پیدا نمی کند.

جالب است بدانید که از مجموع بازدید از بناهای تاریخی مازندران حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار مورد یعنی ۸۰ درصد مربوط به بازدید از کاخ رامسر بوده است و باقی ۲۰ موزه استان فقط ۲۰ درصد بازدیدها را شامل می شوند. این درحالی است که آمار دقیقی از بازدید گردشگران از حدود ۲ هزار و ۷۰۰ اثر تاریخی استان در دست نیست که البته به دلیل ناشناسی بازدید چندانی نیز از آنها صورت نمی گیرد.

البته اعداد برای برخی از مجموعه های میراث مازندران که از نظر قدمت ریشه عمیقی در دل تاریخ دارند کم لطف تر است. مثلا سایت موزه گوهر تپه بهشهر با قدمتی چند هزار ساله در سال گذشته فقط ۹ هزار و ۸۳۱ بازدید و سایت موزه وستمین با غنای تاریخی خود تنها هفت هزار و ۵۶۴ هزار بازدید گردشگران را میزبانی کرده است که عددی ناچیز در برابر مسافران چند ده میلیونی استان است. این در حالی است که مثلا برخی شهرهای تاریخی دنیا جاذبه های تاریخی خود را در اولویت گردشگری قرار داده اند. 

کمرنگی شناخت گردشگران از داشته های تاریخی مازندران و خلوتی موزه های استان در حالی است که همواره سواحل و جنگل های مازندران مملو از گردشگر و مسافر است به طوری که در برخی روزها حتی در وسعت ساحل چند صد کیلومتری دریا جایی برای نشستن نیست. برای تصویر سازی دقیق‌تر می توان گفت تقریبا تمامی گردشگران، مازندران را فقط در دریا ، ساحل و جنگل خلاصه می بینند در حالی که در دل این استان، تاریخی نهفته است که نه تنها کم از جاذبه‌های طبیعی ندارد ، بلکه روایت های خارق‌العاده ای در خود دارند. اما نه تنها مسافران بلکه حتی مردم مازندران نیز از این داشته های فرهنگی بی خبر هستند. 

اما اینکه چرا مازندران نتوانسته در بهره مندی از ظرفیت تاریخی خود در بخش گردشگری موفق باشد سوالی است که لازم است پاسخ داده شود.

گمنامی میراث فرهنگی مازندران

آنطور که به نظر میرسد میراث کهن و تاریخی مازندران فقط برای محدودی از کارشناسان، فعالان حوزه میراث فرهنگی و علاقه مندان این حوزه به صورت دست و پا شکسته شناخته شده است. در حالی که مسافران و حتی مردم محلی از جاذبه های تاریخی استان بی خبر هستند. برای اثبات این ادعا می توان شواهد متعددی را گواه گرفت.

برای مثال جاده هراز آمل که نزدیک ترین مسیر مازندران به پایتخت کشور است و بیشترین مسافر نیز از همین جاده برای ورود به مازندران استفاده می کنند دارای دهها جاذبه تاریخی است که قدمت برخی از آنها به چندین هزار سال می رسد و مملو از داستان ها و افسانه ها است. اما در امتداد مسیر با وجود انبوه تابلوهای راهنما که فاصله شما را تا دریا یاداوری می کنند، دریغ از یک راهنما برای میراث تاریخی نهفته در این جاده.

جاده هراز که در جغرافیای راه‌های کشور جاده ۷۷ خوانده می‌شود، خود جاذبه‌ای است که هر شیفته طبیعت‌گردی و سیر و سفر را به سوی خود می‌خواند،‌ چشم‌اندازهای اطراف این جاذبه نه تنها گرد خستگی از تن مسافر کنار می‌زند که رهگذر را پاگیر برای توقف و تماشا نیز می‌کند.

در دیگر مناطق استان نیز مانند جاده کندوان ، سوادکوه ، سایت موزه ها و دیگر جاذبه های تاریخی استان شرایط به همین روال است. برای مثال سهم خانه نیما از تبلیغات گردشگری تابلویی در ورودی شهر بلده است که فقط فاصله شما را به خانه نیما نشان می دهد. همچنین سایت موزه گوهرتپه که در کنار جاده بین المللی قرار دارد تنها با یک تابلوی کوچه به مسافران معرفی می شود که حتی اگر با دقت به آن نگاه کنید به زحمت چیزی از آن دستگیرتان می شود.

برای گمنامی میراث تاریخی مازندران در سپهر گردشگری استان همین کافی که حتی در تبلیغات نوروزی ستاد تسهیل سفر دریا و جنگل کوه اولویت تبلیغاتی و بناهای تاریخی در صفحات آخر بروشورها جای می گیرند. از اینها گذشته در تبلیغ جاذبه های تاریخی نیز گردشگری مازندران تسلیم کلیشه شده است و به جای معرفی بناهای تاریخی و جاذبه های اصیل و کهن، موزه های شهری را معرفی می کند که بیشتر شبیه نمایشگاه اسباب بازی کودکان است تا بیانگر تاریخ مازندران.

برای مثال می توان به موزه مردم شناسی گنجینه بابل اشاره کرد که به نمایشگاه شبیه است تا موزه تاریخی در حالی که بنابر آمارهای رسمی مازندران بیش از ۲۰ هزار اثر تاریخی کشف شده در اختیار دارد که در خزانه میراث در حال خاک خوردن است .